O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi
MILLIY ARXEOLOGIYA MARKAZI

Ipak yo'li arxeologiya bo'limi

 

 

       O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 21 sentabrdagi 792-sonli “Arxeologik tadqiqotlarni tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Qarori asosida Milliy arxeologiya markazi (1970 yilda tashkil topgan Ya. Fulomov nomidagi Arxeologik tadqiqotlar instituti qonuniy davomchisi) tashkil etildi. Ushbu Qarorga ko‘ra, Markazda 7 ta bo‘limga asos solindi.

Ipak yo‘li arxeologiyasi bo‘limi - O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mintaqasida qadimiy madaniy aloqa yo‘llarining shakllanishi, savdo va tranzit yo‘llarining mahalliy madaniyatlarga ta’siri o‘rganilib, ibtidoiy davrlarda vujudga kelgan madaniy aloqalar, ilk metallar davrida cho‘l va dasht hududlaridagi ko‘chmanchi chorvador qabilalarning vohalardagi o‘troq aholi bilan munosabatlarining rivojlanishi xususiyatlari tadqiq etiladi. Markaziy Osiyo hududlarida antik davrda savdo aloqalarining rivojlanish jarayonlari Buyuk Ipak yo‘li bilan bevosita bog‘liq xolda urganiladi. Bo‘limning maqsadi – osteoarxeologik, arxeobotanik, arxeozoologik va biokimyoviy tahlillar orqali o‘tmishdagi kishilar turmushini qayta tiklash hamda qadimgi aholining hayotni ta’minlash tizimini interpretatsiya qilishdan iborat.

Ipak yo‘li arxeologiyasi bo‘limining asosiy tadqiqot yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:

• Sug‘orma dehqonchilikning shakllanishi va rivojlanishi, dastlabki kanallarni qurilishi, urbanizatsiya jarayonlari, ilk shaharlarning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va ularni tabiiy landshaftga ta’siri. Ilk savdo aloqalarni shakllanishi va rivojlanishi, shahar bilan qishloq va chorvador ko‘chmanchilarning o‘zaro aloqalari.

- Qadimgi shaharlarning suv havzalari bo‘yicha joylashuvi, xronologiyasi, dastlabki savdo yo‘llarini vujudga kelishi. Yevrosiyo xalqlarining buyuk ko‘chishi va uning O‘zbekistonning qadimgi tarixiy xududlariga ta’siri.                        

- Poytaxt shaharlarning paydo bo‘lishi va transkontinental savdo yo‘llarining tashkil topishi.

- Ilk o‘rta asrlar  shaharlarining joylanishi, tarixiy topografiyasi va ularni Buyuk ipak yo‘lidagi o‘rni. Turk haqonligini tashkil topishi va uning O‘rta Osiyo xududidagi konfedrativ davlatlar bilan o‘zaro munosabatlari.        

- Buyuk ipak yo‘lining gullab-yashnashida Turk haqonligining va turk-so‘g‘d savdogarlarining o‘rni. Markaziy Osiyo xalqlarining o‘zaro iqtisodiy, madaniy aloqalari va unda so‘g‘d tilining roli.

• Arablar bosqini va uning shaharlar hayotiga ta’siri. Ushbu davrda shaharlar topografiyasi, ijtimoiy-iqtisodiy hayoti,  turk-so‘g‘d zadogonlarining taqdiri.           
• Abbosiylarning Xalifalik hokimiyati uchun kurashi va unda mahalliy zadogonlarni ishtiroki. Abbosiylarni hokimiyat tepasiga kelishi, boshqaruv ishlarida O‘rta Osiyo zadogonlarining ishtiroki. Bu davrdagi shaharlar va ularning topografiyasi.

Rivojlangan o‘rta asrlar davrida poytaxt shaharlar,  o‘z davrining  “megapolis” shaharlari va ularning atrof muhitga ta’siri. Somoniylar, Qorahoniylar va Xorazmshoxlar davrida shaharlarning tarixiy topografiyasi va ulardagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar. Buyuk ipak yo‘lining O‘rta Osiyo orqali o‘tgan yo‘nalishi va uning tarmoqlarida poytaxt shaharlarning o‘rni.

---

1. Bo'lim nizomi

2. Bo'lim yo'l xaritasi

3. Bo'limning 2020-2024 yillar uchun dasturi

4. Bo'lim xodimlari hisoboti