O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi
MILLIY ARXEOLOGIYA MARKAZI

Lanshaft arxeologiyasi laboratoriyasi

     

       O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 21 sentabrdagi 792-sonli “Arxeologik tadqiqotlarni tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Qarori asosida Milliy arxeologiya markazi tashkil etildi. Ushbu Qarorga ko‘ra, 2019 yilning oxirida O‘zbekistonda ilk bor zamonaviy asbob‑uskunalar bilan jihozlangan “Landshaft arxeologiyasi” laboratoriyasiga asos solindi. Landshaft arxeologiyasi – bu arxeologik, tarixiy-geografik, ijtimoiy-geografik, paleoekologik, antropologik va toponimik izlanishlarni olib boradigan asosiy arxeologik yo‘nalishlardan biri bo‘lib, bu yo‘nalishda bo‘limimizda bir qator turli yondashuvlar qo‘llanishi rejalashtirilgan. Birinchisi – keng hududlar bo‘ylab arxeologik xususiyatlarni xaritada aks ettirish va ularning o‘tmishda va bugungi kunda yoyilish qonuniyatlarini aniqlashdir. Ikkinchisi – o‘tmish jamoalar tomonidan makonning ijtimoiy qo‘llanilishini, ularning o‘z tevaragini anglashini talqin qilishdir. Bu yerda fenomenologiyaning qo‘llanilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Landshaft arxeologiyasining eng katta ahamiyati shundaki, u arxeologlarga alohida bir arxeologik yodgorlikka bog‘lanib qolinganlik o‘rniga alternativ yondashuv taqdim etib, diqqat-e’tiborni inson jamiyati hayotini surgan birmuncha keng tegralar ko‘lamiga ko‘taradi.

Landshaft arxeologiyasida qo‘llaniladigan arxeologik artefaktlar quyidagi usullarni o‘z ichiga oladi: sun’iy yo‘ldosh va havodan olingan suratlar, yer usti izlanishlari, topografik modellashtirish, stratigrafik qazishmalar, geomorfologik izlanishlar va yer osti qidiruv texnologiyalari (georadar va magnitometriya usullari). Qisman yangi texnologiyalar natijasida tug‘ilgan (Geografik axborot tizimlari, masofadan ilg‘ash, geofizik izlanishlar bunga katta xissa qo‘shgan) landshaft-arxeologik izlanishlar keng mintaqaviy tadqiqotlar o‘tkazishga, qadimiy yo‘llar va qishloq xo‘jaligi dalalari kabi an’anaviy izlanishlarda osonlikcha ko‘rinmaydigan unsurlarni aniqlashga yordam berdi.

 

 

Laboratoriyaning maqsadi – arxeologik qazishmalarda qo‘lga kiritilgan artefaktlardan farqli o‘laroq, barcha qadimiy biofakt, ekofakt va geofaktlarni o‘rganish orqali inson xulq-atvorini tiklashdan iboratdir.

Laboratoriyaning asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilangan:

– arxeologik qazishmalarda qo‘lga kiritilgan qadimiy noorganik materiallarni laborator tahlil qilish.

–qo‘lga kiritilgan ekofakt va geofaktlarni o‘rganish orqali tabiat va inson o‘rtasidagi munosabatlarni qayta tiklash.

–keng hududlar bo‘ylab arxeologik yodgorliklarning xususiyatlarni xaritada aks ettirish va ularning o‘tmishda va bugungi kunda yoyilish qonuniyatlarini aniqlash.

– o‘tmish jamoalar tomonidan makonning ijtimoiy qo‘llanilishini, ularning o‘z tevaragini anglashini talqin qilish.

– landshaft arxeologiyasi tadqiqotlarida sun’iy yo‘ldosh va havodan olingan suratlar, yer usti izlanishlari, topografik modellashtirish, stratigrafik qazishmalar, geomorfologik izlanishlar va yer osti qidiruv texnologiyalari (georadar va magnitometriya usullari) orqali keng mintaqaviy tadqiqotlar o‘tkazish.

– qadimiy yo‘llar va qishloq xo‘jaligi dalalari kabi an’anaviy izlanishlarda osonlikcha ko‘rinmaydigan unsurlarni aniqlash.

– landshaft arxeologiya yo‘nalishida ilmiy kadrlar tayyorlaydi;

–  O‘zR FAning Tabiiy fanlar bo‘limi institutlari, OTMlari va chet eldagi ilmiy markazlar bilan ilmiy aloqalarni yo‘lga qo‘yadi.

Ushbu laboratoriyada ilmiy izlanishlar arxeologiya va tabiiy fanlar bilan uyg‘unlikda olib boriladi. Bugungi kunda ushbu laboratoriyani tashkiliy jihatlari, ya’ni laboratoriya uchun uskuna va jihozlar ro‘yxatini tuzish, ularni sotib olish xarajatlar smetasini ishlab chiqish va eng muhimi ana shu asboblarni o‘z izlanishlarida qo‘llay oladigan ilmiy xodimlar, laborantlarni jalb etish va tayyorlash ustida ishlar olib borilmoqda.

---

1. Laboratoriya nizomi

2. Laboratoriya yo'l xaritasi

3. Laboratoriyaning 2020-2024 yillar uchun dasturi

4. Laboratoriya xodimlari hisoboti